زرتشت، پیامبر ایران باستان، از دیدگاه گروهی از مردم به عنوان یک یکتاپرست شناخته میشود که اهورا مزدا را تبلیغ میکرد. زرتشت خدایان باستانی آریاییان را باطل میدانست و روز ششم ماه فروردین به عنوان روز زرتشت در نظر گرفته میشود. بر اساس باور زرتشتیان، این روز، روزی است که پیامبر ایرانی از مادر برخاسته است. زرتشت، آتش را یکی از مظاهر خدای روشنایی میپنداشت.
برخی ادعا میکنند که زرتشت در زبان سریانی به معنای ابراهیم علیهالسلام است، حال آنکه گروهی دیگر او را یکی از امامان ملت ابراهیم علیهالسلام میشناسند و باور دارند که کتابی بر او نازل شده است. زرتشت در سال ۶۶ قبل از میلاد به دنیا آمد و در سال ۶۳ قبل از میلاد پیامبری مبعوث شد و در سن ۷۷ سالگی، در سال ۵۸۳ قبل از میلاد کشته شد. برخی طبریها و تاریخنگاران زرتشت را اهل فلسطین میدانند، حال آنکه نظریه دیگری میگوید او اهل آذربایجان بوده و از بالای کوهی نزدیک ارومیه تبلیغ خود را شروع کرده است.
دین زرتشت به عنوان یک شریعت توحیدی محسوب میشود و زرتشتیان را از اهل کتاب تلقی میکنند. احترام به آتش به عنوان یکی از نمادهای خدای روشنایی و حفظ آن به عنوان مهمترین ویژگی این آیین تلقی میشود. این احترام با اجرای مراسم خاص در معبدهای به نام “آتشکده” توسط روحانیان زرتشتی صورت میگیرد. همچنین، سه اصل “گفتار نیک، پندار نیک، و کردار نیک” از جمله اصول مهم زرتشتیان محسوب میشوند.
زرتشت از دید ادیان دیگر
زرتشت از منظر ادیان دیگر، به خصوص در منابع اسلامی مانند انجیل و تورات و همچنین کتاب اوستا، به صورت صریح ذکر نشده است. در دین طباطبایی، زرتشت به عنوان پیشوای مجوسان توصیف شده و اعضای این گروه به کتاب مقدس اوستا پایبندند. این گروه معتقد است که کتاب ارزشمند خود را در دوره اشکندر ایران گم کرده و تا زمان حکومت ملوک ساسانی دوباره به نوشتن آن پرداخته شد.
زرتشت از دیدگاه مقام معظم رهبری مؤمن است که هر فردی حق دارد به یکی از ادیان الهی اعتقاد داشته باشد و خود را از پیروان یک پیامبر الهی میشناسد. برخی اعتقاد دارند که دین زرتشت نیز همچون بسیاری از ادیان دیگر به تحریف مبتلا شده و اعتقادات نادرست و افسانهها در آن گنجانده شده است. ادیان الهی از جمله زرتشتیان، یهودیان و مسیحیت تفاوتهایی دارند و برخی از ادیان دیگر این اعتقاد را نمیپذیرند.
زرتشتیان موجودات جهان را به دو دسته خوب و بد تقسیم کردهاند و برای هر گروه خالقی مانند یزدان و اهریمن نامگذاری کردهاند. به عبارت دیگر، آنها معتقدند که خدای خیر و شر نمیتواند در یک فرد وجود داشته باشد و در واقعیت، تنها خیر وجود دارد. بهتر است بدانیم که اطلاعات تاریخی و واقعی درباره زندگی و آموزههای زرتشت به طور کلی کم است. بسیاری از آنچه در کتاب اوستا و منابع پهلوی و فارسی آمده است، بیشتر به شکل افسانهای تشریف دارد.
اوستا
اوستا به معنای اساس و بنیان است و درزبان های پهلوی و سانسکریت ریشه دارد. این متن اشتباهات املایی و ابهاماتی داشت که با اصلاحهای لازم به شکل بهتری درآمده است. اوستا ابتدا به صورت شفاهی و بعد از اسلام به شکل کتابی درآمده است. این کتاب پنج بخش دارد، به همین دلیل کتاب آسمانی زرتشت اوستا نامیده میشود و با خط و زبان اوستایی نگاشته شده است. اوستا به عنوان مجموعه ای از دیرینهترین سرودهها و متون زرتشتیان شناخته میشود و شامل بخشهای یسنه و یشتها، وندیداد، ویسپرد و خردهاوستا میباشد. واژه اوستا در خود کتاب آمده است و به مجموعه کتب مهم و ارزشمندی اشاره دارد که برای زرتشتیان اهمیت دارد.
در گذشته، این کتاب دارای ۸۱۵ فصل بوده است، اما جزئیات دقیق در مورد زمان ظهور اوستا مشخص نیست و مورخان در این خصوص اختلاف نظر دارند. در سنت زرتشتی و نوشتههای زرتشتی آمده است که اوستا را بر روی ۱۲ هزار پوست گاو دباغی شده نوشتهاند. در ایران، اوستا به عنوان قسمتی از ادیان و تاریخ فرهنگی جامعه زرتشتی به صورت سنتی و عملی مورد استفاده قرار میگرفت و در آیینهای دینی و خانوادگی به کار میرفت.
با گذر زمان، این کتاب به شکلی پنهان شد و باعث از بین رفتن هویت زرتشت شد.
زرتشت از دید ادبیات فارسی
امروزه همگی با نام زرتشت آشنا هستند. این نام به گوش هر ایرانی رسیده و با آن آشنایی دارد. زرتشت از دید ادبیات فارسی بر سه اصل پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک میباشد. در آثار شعر برجستهی سعدی، نام زرتشت مشاهده نمیشود، اما شاعرانی چون خسرو نظامی و مولوی او را به عنوان آتشپرست میدانند.
شاعرانی چون محمد تقی بهار و فراهانی از زرتشت به نیکی یاد میکنند و او را ستایش کردهاند. زرتشت معتقد بود که انسان موجودی آزاد است و اختیار تصمیم گیری دارد. او در طول تاریخ دارای شخصیت مهمی بوده است. اما در دیدگاه ادبیات فارسی، شاعران هر یک دیدگاه خاصی به زرتشت دارند. “آتشپرستی” عنوانی است که به زرتشت داده میشود، به این معنا که بیشتر نیایشها در دین زرتشت، در حضور آتش انجام میشود.
زرتشتها آتش را مظهر خالق جهان معرفی کردهاند. این افراد به احترام آتش شمع روشن را خاموش نمیکنند و دخانیات نیز در بین آنها ممنوع است. از دیدگاه ادبیات فارسی، زرتشت به دو گروه تاریخی و افسانهای تقسیم میشود. زرتشت میتواند انتخاب کند که در کنار نیروهای روشنایی قرار بگیرد یا در کنار نیروهای تاریکی بایستد. این هدیه را از طرف اهورا مزدا میداند که از ابتدا به انسانها بخشیده است.
در ادبیات فارسی، زرتشت به عنوان نخستین فیلسوف شناخته شده دنیا یاد شده است. زرتشت در تاریخ یک شخصیت مهم و مورد توجهی است. انسانهای مختلف با فرهنگهای متفاوت مانند یونانیها، مسیحیان، رومیها، مسلمانان و همچنین غربیها با دیدگاه خود مطالبی را به او نسبت دادهاند.
